Mikilvægi endurhæfingar og áhrif hennar á krabbamein og meðferð

Blöðruhálskrabbamein er algengasta krabbameinsgreiningin hjá körlum. Helstu meðferðir vegna blöðruhálskrabbameins eru blöðruhálsbrottnám, andhormón, geislar og í sumum tilfellum lyfjagjafir. Þessum meðferðum geta fylgt ýmsar aukaverkanir og þær algengustu eru þvagleki, tíðar klósettferðir, risvandamál, auknar tilfinningasveiflur, aukin þreyta, minni orka og drifkraftur, tap á vöðvamassa og minna þrek og þol.

Tilgangurinn með andhormónameðferð er að bæla niður testósterón líkamans. Margir sem fá andhormónameðferð vegna blöðruhálskrabbameins velta fyrir sér hvort líkamsrækt geti verið skaðleg – sérstaklega vegna þess að æfingar geta aukið myndun testósteróns. Nýlegar rannsóknir sýna að líkamsrækt er örugg og gagnleg fyrir karla í andhormónameðferð, sem þýðir að hreyfing hefur ekki neikvæð áhrif á meðferðina. Ekki sjást breytingar á PSA né testósterón gildum í tengslum við neina tegund líkamsræktar. Þjálfun hefur jákvæð áhrif á orku og virkni í daglegu lífi, eykur styrk og vöðvamassa, bætir hjarta- og lungnaþol og dregur úr þreytu meðal einstaklinga í andhormóna meðferð1.Ný samantekt sem birt var 2017 staðfestir ofangreint og sýnir einnig  fram á bætta kynlífsgetu og bendir til þess að þjálfun dragi úr aukaverkunum andhormóna2.Út frá þessum niðurstöðum má draga þá ályktun að testósterón sem myndast við líkamsrækt er ekki skaðlegt en hefur jákvæð áhrif á einstaklinga í andhormónameðferð.

Krabbameinsþjálfun sú sama og fyrir ógreinda

Ekki er langt síðan krabbameinsgreindum var ráðlagt að stunda hreyfingu á meðan meðferð stendur. Fyrstu ráðleggingarnar um hreyfingu fyrir einstaklinga í krabbameinsmeðferð voru að hreyfa sig á 45% hámarksákefð, sem er mjög lítil áreynsla. Fyrir rúmum 15 árum var ráðleggingum breytt í kjölfar umfangsmikilla rannsókna. Eftir ráðstefnu ICPTO (International Conference on Physiotherapy in Oncology) 2018 voru gefnar út nýjar ráðleggingar og í dag eru þær á borð við almennar lýðheilsuráðleggingar. 

Ljóst er að regluleg þjálfun dregur úr skaðlegum áhrifum krabbameinsmeðferða og hjálpar til við viðhald á líkamlegri færni í meðferð. Sýnt hefur verið fram á að þjálfun er gagnleg á öllum stigum - til uppbyggingar fyrir meðferð, í meðferðarferlinu og eftir að eiginlegri meðferð er lokið. Einnig er sýnt fram á að líkamleg þjálfun dregur úr kvíða, eykur orku, virkni, vellíðan og er eitt af fáu bjargráðum við þreytu sem er algeng meðal krabbameinsgreindra.

Þreyta er algeng aukaverkun í og eftir krabbameinsmeðferð. Nánast allir finna fyrir aukinni þreytu og orkuleysi, þó í mismiklu mæli. Hreyfing og slökun eru lykilatriði í að berjast gegn þessari aukaverkun. Hæfileg blanda af styrktar- og þolþjálfun skilar bestum árangri við að draga úr þreytu. Krabbameinstengd þreyta hverfur ekki endileg bara við að hvíla sig, gott er að hreyfa sig aðeins til að ná betri hvíld. Rannsókn sýnir fram á að 15-20 mínútur hvíld/slökun yfir daginn þar sem við kúplum okkur alveg út getur gert gæfumuninn og endurhlaðið batteríin okkar. Mikilvægt er að fara ekki yfir þann tíma til að forðast truflun á nætursvefni. Þjálfun hefur alltaf jákvæð áhrif á þreytu og það er aldrei of seint að byrja.

Þrjú stig endurhæfingar

Fer eftir því hvar einstaklingar eru staddir með sinn sjúkdóm.

1. Forhæfing (Prehabilitation): Rannsóknir sýna að því betra líkamsformi sem einstaklingar eru í þegar þeir fara í meðferð, því betur eru þeir undirbúnir til að takast á við allar tegundir krabbameinsmeðferða. Til að mynda getur þjálfun fyrir aðgerð bætt árangur og flýtt fyrir endurheimt eftir aðgerð.

2. Endurhæfing (Rehabilitation): Markmið endurhæfingar er að hjálpa einstaklingum að endurheimta og viðhalda virkni í daglegu lífi samhliða og eftir meðferð. Það felur í sér skipulagða hreyfingu sem byggist á líkamlegu ástandi viðkomandi, með það að markmiði að draga úr neikvæðum áhrifum meðferða og bæta líkamlega getu eftir meðferð.

3. Viðhaldsþjálfun (Pallation): Þjálfun fyrir einstaklinga með langvinna sjúkdóma, hvort sem þeir eru í meðferð eða ekki. Markmiðið er að viðhalda líkamlegri færni eins lengi og mögulegt er og að hjálpa einstaklingum að viðhalda sjálfstæði í daglegu lífi.

Þjálfun undir handleiðslu fagfólks skilar alltaf betri árangri, þannig skilar fólk meiri afköstum í æfingum, hvort sem um er að ræða þol-, styrktar- eða liðleikaþjálfun. Fagfólk leiðréttir einnig tækni og slæma líkamsbeitingu. Til að fá sem besta alhliða útkomu er mikilvægt að sinna fjölbreyttri þjálfun, það er styrktar- þol- og liðleikaþjálfun. Einnig er jafnvægisþjálfun mikilvæg fyrir þá sem eru í fallhættu.

Þjálfunarþættir og lýðheilsuráðleggingar

Þolþjálfun bætir nýtingu súrefnis í líkamanum og loftskipti í lungum, einnig verður súrefnisupptaka í vöðvum betri. Þolþjálfun styrkir ekki vöðva en bætir vöðvaþol sem er hversu lengi vöðvar geta unnið. Best er að þjálfa þol 30 mínútur í senn í það minnsta 3x í viku af miðlungsákefð – finnið hjartað slá hraðar, líkaminn hitnar og öndun verður dýpri. Ef 30 mínútur í senn er of mikið er hægt að skipta þolþjálfun niður í t.d. 3x10 mín. / 2x15 mín en best er að ná 30 mínútum í senn.Styrktarþjálfun eflir meðal annars ónæmiskerfið og bætir hormónabúskap, bæði vegna kynhormóna og insúlíns. Sterkir vöðvar styðja betur við liðamót og vernda þau.  Mælt er með styrktarþjálfun að lágmarki 2-3 sinnum í viku, 30 mínútur í senn. Nota þarf þyngdir og mótstöðu og framkvæma 2-3 sett fyrir stærstu vöðvahópana með fáum endurtekningum. Mikilvægi liðleikaþjálfunar er oft vanmetin. Stirðleiki er algeng aukaverkun vegna krabbameinsmeðferða, ekki síst í tengslum við hormónabælandi lyfja. Sýnt hefur verið fram á að liðleikaþjálfun ein og sér getur bætt lífsgæði og líðan, viðhaldið eðlilegri starfsemi bandvefsins og dregið úr líkum á meiðslum. Ráðlagt er að teygja vel 1-2 sinnum viku og halda hverri teygju í a.m.k. 30-45 sekúndur.

Neðanbeltis-sjúkraþjálfun

Lárus Jón Björnsson er sjúkraþjálfari sem hefur sérhæft sig í neðanbeltis-vandamálum hjá karlmönnum og starfar hjá TÁP í Kópavogi. Við í Ljósinu höfum mælt með honum vegna vandamála sem tengjast krabbameini í blöðruhálsi. Lárus veitir fræðslu, ráðgjöf og kennir viðeigandi æfingar. Undirbúningur hjá Lárusi fyrir brottnám á blöðruhálskirtli hefur til að mynda dregið mjög úr aukaverkunum eins og þvagleka í kjölfar aðgerðar.

Höfundar:

Stefán Diego Garcia (Íþróttafræðingur)

Mark Bruun Kristensen (Íþróttafræðingur)

Indriði Thoroddsen (Sjúkraþjálfari)

Heimildir

1. Jason R Gardner , Patricia M Livingston, Steve F Fraser.(2013). Effects of exercise on treatment-related adverse effects for patients with prostate cancer receiving androgen-deprivation therapy: a systematic review. DOI: 10.1200/JCO.2013.49.5523

2. Gao Yunfeng, He Weiyang, He Xueyang, Huang Yilong, Gou Xin. (2017). Exercise overcome adverse effects among prostate cancer patients receiving androgen deprivation therapy: An update meta-analysis. DOI: 10.1097/MD.0000000000007368